|
Back to Index
Minister
of Constitutional Affairs, Advocate Eric T Matinenga, answers your
questions about the Constitution making process in Zimbabwe - Week
2 - Ndebele
Kubatana.net
May 2010
View the listing
of all questions and answers here
View week two
questions and answers in English here
View week two
questions and answers in Shona here
View audio file details
1.
Udaba lwophawu lwomhlabathi luza kuthiwani esiSekeleni soMbuso esitsha
seZimbabwe?
Umbuzo lo udinga imcabango
yami kodwa phela isiSekelo ngesikaZulu jikelele, hatshi esami. Kodwa
njengoba lami ngiyisizalwane seZimbabwe, nankuke engikucabangayo.
Kule ndlela ezintathu
ezimayelana lwophawu lwomhlabathi eZimbabwe. Eyokuqala ihambelana
lokuhluthuna umhlabathi wokulima lokwakha imizi. Lokhu kwenziwa
ngencwadi yocelo iOffer letter. Iyacasisake lencwadi ukuthu uHulumende
engangithathela mgceke lomhlabathi santando. Umhlabathi lo ngoka
Hulumende, kutshoke ukuthi ophetheke lencwadi yocelo angeke acelese
endaweni le ngobavele ingasiyo yakhe.
Indlela yesibili kuthiwa
umhlabathi ngowethu sonke esabeleni sakozibani. Kutshoke futhi lapha
ukuthi uphawo luya xega ngoba umhlabathi ngoka manisiphala, thina
yikulima lokuhlakula nje.
Indlela yesithathu kulapha
uphawu luyincwadi esemthethweni - title deeds - umnikazi
engenza santando ngendawo yakhe. Kodwa qaphela ukuthi nxa uHulumende
ethandanje, engathatha santando alahlele eceleni nje lencwadi esemthethweni.
Yikhoke nxa sikhangelisisa
lezindhlela ezintathu, masi qaphele udabalwophawu, ukwenzela phela
ukuthi silime sicelesile singela valo lukuthathelwa. Ngeyinye indlela
siqakathekisa umnotho hatshi uphawu.
Listen - Ndebele
2.
Kungenziwa njani ukuze iCOPAC ingelamani lamaqembu awozombuso?
iCOPAC lugatsha lwabameli
bePhalamende abalomlandu wokuphathisa eku bhalweni kweSisekelo soMbuso
kaZimbabwe. Liqembu elilamalunga amatshumi amabili lamhlanu okuthiwa
yiParliamentary Select Committee. Amaqembu omathathu abusayo, lenkosi
eyodwa baku committee le. iMDC-T imelwe ngabantu abalitshumi lamunye;
iZANU-PF ilabalitshumi kuze iMDC ilabathathu.
Kulomcabango
lapha wokuthi Inhlanganiso le inceda ukuthi umlandu weSisekelo soMbuso
ucazululwe kuhle okulungele uzulu wonke, hatshi amaqembu abusayo
kuphela.
Ngaphandle kweCOPAC,
kule Steering Committee le Management Committee - lokhu futhi
kunceda ukuthi umsebenzi weCOPAC ukhangelisiswe ngu mpukunyoni konke
kubese gcekeni.
Listen - Ndebele
3.
Umbozo wanamhlanje uvele kubalaleli beMutare, eChipinge lendawo
ezitshiyeneyo. Bathi bona: uzulu kazana uzavikelwa na ukuze akhululeke
ukutsho imcabango yakhe ngeSisekelo soMbuso esitsha? Sitshonjalo
nje ngoba sokulo kwethuselana kwezinye izabelo!
Uzulu ulokhe
elovalo ngenxa yesehlakalo sokhetho luka June 2008. Kodwake iCOPAC
ithembisa ukuthi umhlangano munye lamunya, kuzalinda amapholisa
amahlanu. Uxolo yikuthi nxa umhlangano usaqoqwa, kumbe usuphelile,
angeze ngilithembise lutho.
Kodwa ngilethemba
lokuba abamaqembu ezombuso - sitshonje lalabo abajayezwa ubudhlwangu
dhlwangu - bazakhuza abasekeli babo. Mana ngichasise sobala
- akudingi ukulahlekelwa yimpilo ufela owezo' mbuso.
Kumbe uthunyiwe, kumbe yikuzenzela, ungaqedi isikhathi sakho. Uyazi,
nxa umuntu lowa esebusa, uzakukhohlwa.
Ngengeze ngisithi
ngilethemba lokuba amaPholisa abala mcabango wokuthi kulamaqembu
azilayo! Hatshi, umuntu wonke makabekwe phansi komthetho owodwa.
Ngithemba ugatsha lokuPhephisa loku Khumisana umlotha liza nceda
ukucitsha umlilo wodhlakela.
Listen - Ndebele
4.
Namhlanje kulabambalwa ababuze lombuzo - uWellington loKudzanyi
labo. ISisekelo soMbuso sizakuthini ngaba ngqongqotshe - singathi
iminyaka lamahlandla kaMongameli, kumbe silo Mongameli lomngqongqotshe
wabaphathintambo?
Umbuzo lo udinga
imcabango yami kodwa phela isiSekelo ngesikaZulu jikelele, hatshi
esami. Kodwa njengoba lami ngiyisizalwane seZimbabwe, nankuke engikucabangayo.
IsiSekelo sakhathesi
siloMongameli olamandla uqobo, okusolwa ngabanengi. Isivumelano
seGPA sengeza Umngqongqotshe wabaPhathintambo, kodwa amandla abo
bobabili kachasiswa sobala. Kusekelo soMbuso esitsha nxa bezabusa
bobabili, chasisani amandla abo ukuze kungabi lempazamiso ekhona
khathesi.
Njengokubona
kwami, ubuyanga belizwe lethu kusipha umthwalo onzima ukuthi kube
lenkunzi ezimbili esibayeni! Hatshi, intando ngekazulu, kodwa amandla
abo kabe sobala.
Kungenani, amahlandla
ombuso wabo bobabili kabe malutshwana. isiSekelo sethu siqaphele
ukuthi amandla angagonwa ngumuntu munye. Akube lendlela zokukhuzana
embusweni, yikho ngiqakathekisa ukuthi sicabange ngodaba lolu kahle.
Ngensuku ezedluleyo, besekusiba lokugona - gona kwamandla,
kantike mina ngithi akube lokwabelana amandla ezabelweni laboManisiphala.
Okweminyaka
yokuzalwa koMongameli kumbe Umngqongqotshe wabaPhathintambo -
mina owami uvaliwe. Abanye bathi umthungameli engathiwa kaphumule
nguzulu, kutsho ukuthi usehluleka. Yikho uzulu esithi iminyaka yokuzalwa
kayi qakathekiswe embuseni. Asinanzeni ukuthi kulababusa kuhle baze
bakhokhobe, kodwa asiqakathekise ukuthi 'oBusa Ngize Ngife'
baluhlazo!
Listen - Ndebele
5.
Namhlanje uMashasha ubuza ethi: ngumthetho bani ongalungiswa ukuthi
abaMeli bePhalamende bananze izabelo zabo? Nxa umsebenzi ubehlula,
kungenzeka na ukuthi kube lokhetho lokuba xotsha?
Umbuzo lo udinga imicabango
yami. Kule mihlubulo emibili lapha: kulokwehluleka ukuqondane leqembu
lakhe lweze mbuso, sokusiza ukwehluleka okumayelana lePhalamende.
Umhlubulo wokuqala
kulethuba lokuthi umongameli weqembu uyenelisa ukucela uMongameli
weParliament [Speaker] ukuthi uzibani, umsebenzi usumehlula sesimxotshile.
Sokudinga ukuthi kube lokhetho kutsha. Inkinga lapha yikuthi umongameli
weqembu nguyolamandla, hatshi uzulu. Mina gibona kufanele ukuthi
la amandla makanikwe uzulu. Okunye lapha yikuthi uzulu okhethayo
makavunyezwe ukuthi uMmeli wesabelo ePhalamende angantshintsha iqembu,
isiSekelo soMubuso kasi vumeze uzulu ukuthi abuzwe imicabango yabo.
Kodwa nxa kuthiwa
uMmeli wesabelo ePhalamende sesehlulwa ngumsebenzi, kuyahlupha ukwazi
isilinganiso sokwehluleka kwakhe. Umzekeliso: nxa uMmeli engathengi
amabhuku esikolo sesabelweni, yikungakwazi na umsebenzi? Kumbe uyehluleka
khona ukuletha imithi ezibhedlela!
Kodwa izizatho
zingaba nengi ezingenza uMmeli ahluleke, yiko umzekeliso wakhona
ungasi tshayisa makhanda!
Listen - Ndebele
Visit the Kubatana.net
fact sheet
Audio File
Please credit www.kubatana.net if you make use of material from this website.
This work is licensed under a Creative Commons License unless stated otherwise.
TOP
|